Ovo za "Glas Srpske" kaže politički analitičar i pravnik  Milko Grmuša komentarišući novi talas rasprava o proširenju Evropske unije u svjetlu najnovijeg izvještaja Evropske komisije. Posebno su u fokusu prijedlozi da se uvede i definiše takozvani probni period, odnosno "uslovno članstvo" zemljama koje dolaze sa prostora zapadnog Balkana. TEKST SE NASTAVLJA NAKON VIDEO OGLASA

Evropska komisija sve glasnije govori o potrebi uvođenja mehanizma koji bi omogućio da nove države članice nakon pristupanja budu podvrgnute pojačanoj kontroli i mogućim ograničenjima ako ne ispune evropske standarde.

O tome je nedavno govorila i evropska komesarka za proširenje Marta Kos poručivši da se ne smije dozvoliti da u Uniju uđu "trojanski konji" koji bi postali aktivni za pet, deset ili petnaest godina. Za zemlje zapadnog Balkana to bi značilo da, čak i kada ispune sve uslove i postanu članice, ne bi uživale isti status kao ostale države ovog elitnog kluba.

Među najglasnijim zagovornicima faznog pristupanja i uslovne integracije su Francuska i Holandija koje zagovaraju Evropu sa više koncentričnih krugova - unutrašnje jezgro ekonomski i politički najjačih država, te spoljni krug sa novim članicama koje bi postepeno sticale punopravni status.

Istočnoevropske države poput Poljske, Češke i Slovačke oštro se protive tom konceptu tvrdeći da on urušava samu ideju ravnopravnosti. Podijeljena mišljenja postoje i u Evropskom parlamentu - jedni smatraju da je ovaj mehanizam nužan radi zaštite demokratije, dok drugi upozoravaju da Evropa ne može biti unija povjerenja ako nove države tretira kao rizik.

Grmuša ističe da se postepeno ostvaruju strahovi da se Evropska unija pretvara u sve veću naddržavnu formaciju u kojoj nacionalne vlade imaju sve manji suverenitet.

- Probni period i postpristupni nadzor nad novim članicama, o kom se sve više i češće priča, idu upravo u tom pravcu da države nakon ulaska više neće biti samostalni akteri, već subjekti stalne kontrole. Slična logika postojala je i u nekim ranijim imperijama. Periferija je imala ograničenu autonomiju, dok je centar držao poluge vlasti pod izgovorom stabilnosti - naglašava on.

Prema njegovim riječima, svaki proces centralizacije u istoriji počinjao je istim argumentom - "potrebom za stabilnošću i zaštitom", ali se i najčešće pretvarao u otuđenu birokratsku moć.

- Probni period mogao bi postati politički instrument kojim centar disciplinuje periferiju. Takva Evropa više ne bi bila prostor jednakosti, već sistem u kojem je povjerenje zamijenjeno kontrolom, a partnerstvo zavisnošću. Možda je zato pravo pitanje danas ne kada će nove države ući u Evropsku uniju, nego kakvu će Evropu tada zateći - poručio je Grmuša.

Za zemlje kandidate "probni period" bi mogao značiti formalno članstvo uz značajna ograničenja - postepeno sticanje punih prava, nadzor nad vladavinom prava i institucijama, kao i uslovljen pristup evropskim fondovima. Tako bi nove članice bile "unutra, ali ne sasvim", zavisne od stalne provjere i sprovođenja evropskih standarda.

Grmuša ukazuje i na jedan ironičan paradoks. Dio političara u BiH, a pogotovo onih iz Republike Srpske godinama se bori protiv međunarodnog protektorata i samovolje visokih predstavnika koji su često djelovali izvan Ustava i zakona države, rušeći njen suverenitet.

- Nešto slično BiH bi mogla doživjeti i kao članica Evropske unije, jer bi o njenoj sudbini, umjesto OHR-a i visokog predstavnika, možda odlučivali briselski zvaničnici. Fantomsko postavljanje PIK-a u BiH bilo je model kako stvoriti tijelo koje djeluje mimo Savjeta bezbjednosti UN. BiH je tada bila pokusni kunić, a sada se možda sprema nešto slično, nova "Austrougarska" u modernom pakovanju - zaključuje Grmuša.

Trojanski konj

Mađarska kao država ima značajnu ulogu u priči oko "probnog perioda" i reforme proširenja Evropske unije. Mnogi analitičari smatraju da je priča o "trojanskom konju" inspirisana upravo ovom državom. Premijer Viktor Orban je, naime, jedan od najglasnijih protivnika centralizacije Evropske unije, zagovarajući viziju "Evrope nacija" u kojoj bi države zadržale puni suverenitet.

Pratite nas na našoj Facebook i Instagram stranici, Twitter nalogu i uključite se u našu Viber zajednicu.